BEZIELDE DORPEN
Onder die titel schreef A.Roland Holst, op verzoek van het Kunstenaars Centrum Bergen (KCB), in 1957 een boekje dat als geschenk diende ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de kunstenaarsvereniging. Hij licht daarin uitvoerig toe waarom Bergen voor hem de kwalificatie ‘bezield’ verdient. Zelf vestigde hij zich in 1918 in, wat hij later veelvuldig ‘zijn dorp’ zou noemen. Gedurende het eerste kwart van de vorige eeuw zouden veel kunstenaars hem volgen. Op korte onderbrekingen na, bleef Roland Holst het grootste deel van zijn leven aan de Nesdijk wonen in een speciaal voor hem gebouwd huis.
Waaruit bestond voor hem dan die bijzondere aantrekkingskracht van dat ‘bezielde dorp’? Ongetwijfeld hield hij van de compacte historische kern (waar nu zijn door Mari Andriessen gemaakte beeltenis staat), de kleinschalige bebouwing met nog herkenbare agrarische kenmerken, de lommerrijke lanen met veel groen en de karakteristieke villa’s met hun landelijke uitstraling.
Jaren later zou hij over ‘zijn dorp’ schrijven:’ …. al gaat het door vooruitgang achteruit……’ Op slechts enkele meters van zijn voormalige woning staat nu een volstrekt detonerende flat, verrezen te grote villa’s en werden huizen ontsierd door karakterloze ‘uitbouwen’.
Het lijkt wel alsof de ‘ontzieling ‘ van het dorp pas goed op gang is gekomen nadat in 2006 het woonhuis ‘De Stulp’, gebouwd door architect P.Elders voor C.F.Zeiler, stichter van Hotel Nassau in Bergen aan Zee, werd afgebroken om plaats te maken voor een modernistische blokkendoos. Het Van Reenen Park kreeg daardoor definitief een ander aanzien.
Het zou te ver voeren om alle teloor gegane panden hier op te voeren, maar enkele verdienen toch in het bestek van dit artikel genoemd te worden. Zo verdween kortgeleden de door Jan Rietveld gebouwde villa aan de Herenweg en verloor de Meerweg vrijwel volledig haar karakter door de afbraak van diverse panden en de bouw van grote nieuwe villa’s. Ook aan de Komlaan en de Hoflaan moesten karakteristieke Bergense huizen onlangs plaats maken voor nieuwbouw. En het einde is nog niet in het zicht: er loopt een aanvraag voor de afbraak van een beeldbepalende villa uit 1912 aan de Boslaan, Hotel Nassau Bergen van de architecten Roggeveen en Hooning ,zal vrijwel zeker gesloopt worden en voor het voortbestaan van het buitenverblijf ‘De Haaf’ van de beroemde architect De Bazel mag gevreesd worden.

Wat is er aan te doen?
Om te beginnen zou de Gemeente Bergen meer haast moeten maken met het afwerken van de aanvragen voor plaatsing van gebouwen op de Monumentenlijst. Al jaren dringt de Stichting Behoud Bouwkunst Bergen daarop aan, maar de gemeente zet onvoldoende menskracht in om dat te realiseren en heeft de personele bezetting voor monumentenzorg recentelijk zelfs verminderd!

Kopers van huizen zouden er door de verkoper en de makelaar op gewezen moeten worden dat Bergen een dorp is dat zijn aantrekkingskracht o.a. ontleend aan zijn specifieke historische karakter en dat men zich wel tweemaal moet bedenken alvorens tot afbraak over te gaan. Ik ken iemand die notarieel heeft laten vastleggen dat zijn huis, bij verkoop na zijn dood, niet gesloopt mag worden. Juridisch misschien aanvechtbaar, maar een sympathiek signaal!
Potentiele kopers zouden ook attent gemaakt kunnen worden op geslaagde restauraties en verbouwingen zoals onlangs het huis Contentezza aan de Dorpstraat en het voormalige doktershuis van Poot, eveneens aan de Dorpstraat of de villa De Ark in Park Meerwijk. Voorbeelden van eigenaren met respect voor de cultuurhistorische waarden van hun pand, maar ook met de begrijpelijke wens dat aan te passen aan de eisen van deze tijd.
De gemeente zou een standaard informatie kunnen verstrekken in de vorm van een folder over Bergen als monumentendorp. Er zou daarin gewezen kunnen worden op de betekenis van de monumentenstatus van een huis. Er heerst daarover veel misverstand, bijvoorbeeld als zou aan een monument niets meer veranderd mogen worden en de waarde ervan zou dalen. Gewezen zou ook dienen te worden op de financiële facilitering bij onderhoud of restauratie van het pand, een tot nu toe volledig onder belicht aspect. De gemeente heeft deskundigen in huis die particulieren in voor komend geval van advies kunnen dienen op het gebied van omgang met aan hen toevertrouwd cultureel erfgoed.
Zonder verleden geen heden. De Stichting Behoud Bouwkunst Bergen, de Stichting Mr. Frits Zeiler, De Boerderijen Stichting en aanverwante organisaties doen er alles aan om Bergen haar ‘ziel’ te laten behouden, uit respect voor het verleden en ten faveure van de huidige en toekomstige bewoners.
Ton Dissen

Het landhuis De Haaf is in 1914 in opdracht van de mevrouw JM Bosch van ´s Gravenmoer gebouwd door architect KPC de Bazel. In 1925 schrijft ir. G Friedhoff over dit huis in Bouwen, tijdschrift voor Holland en Indië: “Geheel verscholen achter het groen van omringende boomen en zware hagen ligt te Oostdorp, nabij Bergen (..) één der mooiste landhuizen (..) welke ons land bezit. Van De Bazel is dit wel één der best geslaagde werken. (..) Een groote ingetogenheid spreekt ons uit dit werk tegen, een ingetogenheid van een grooten geest, die met de eenvoudigste middelen een geheel van grote voornaamheid, een “edel” huis schiep.” Mevrouw Bosch (zij was een sociaal bewogen muziekpedagoge) woonde er tot haar dood in 1933 met haar gezelschapsdame mevrouw MW Troost. Daarna heeft het huis verschillende eigenaren gehad tot in 1995 een grote brand het dak in de as legde. Het huis is in oude glorie hersteld, het werd International Center of Music, tevens conferentiecentrum, maar het verloor de status van rijksmonument.

Een toekomst voor De Haaf?
In de Gemeentekrant van 19 december staat het verslag van de vergadering van de gemeenteraad van 11 december 2018. Daarin wordt over de Villa De Haaf aan de Natteweg gemeld dat de raad het college van B&W heeft opgedragen de villa aan te wijzen als beschermd gemeentelijk monument. De architectonische- en cultuurhistorische waarde van het pand rechtvaardigt deze opdracht. Het is een reactie op de aanvraag tot sloop van de villa, zonder dat de eigenaar een plan voor iets nieuws op tafel heeft gelegd. De wethouder wil met de eigenaar in overleg gaan. Bij dat overleg zal belangrijk zijn de toezegging van dezelfde eigenaar in 2015 toen hij toestemming kreeg het park bij wat toen nog Landgoed De Haaf was te mogen herbestemmen tot de bouw van 42 luxe woningen: namelijk dat de oude villa gehandhaafd zal worden in de oorspronkelijke vorm. Dat is gebeurd, maar zonder de gemeentelijke aktie – aanwijzing tot monument. Toen de eerste geruchten van mogelijke sloop van De Haaf bekend werden, heeft SBBB in april 2018 een verzoek ingediend om De Haaf zo spoedig mogelijk aan te wijzen als gemeentelijk monument. Dat is niet gebeurd.
Nu – februari 2019 – is duidelijk waarom. De gemeente blijkt in 2016 advies te hebben gevraagd aan en gekregen van Polman Advies over de cultuurhistorische waarde van een aantal potentiële monumenten in de gemeente, waaronder De Haaf. Voor De Haaf was dat advies negatief. Het college heeft het  advies overgenomen, maar het niet gepubliceerd. Wel is een afschrift gezonden aan de eigenaar van De Haaf.

De Haaf is dus vogelvrij. Er rest alleen nog de toezegging uit het bestemmingsplan Landgoed De Haaf dat De Oude Haaf in z´n oorspronkelijke vorm gehandhaafd wordt.

 

Artikel uit 1925 over De Haaf door ir. G Friedhoff