Erfgoed bescherming: naar nieuwe mogelijkheden?

De Erfgoedverordening van de gemeente Bergen kent één soort bescherming van cultuurhistorisch interessante gebouwen: het gemeentelijke monument. De afgelopen decennia is de gemeente erin geslaagd in de kern Bergen 30 gebouwen die gemeentelijke status te geven. Is dat veel? Er staan in Bergen 5740 woningen, waarvan dus 30 gemeentelijk monument zijn. Dat is niet veel, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de vergelijking met een gemeente als Laren, met de ongeveer gelijke aantallen inwoners en woningen, maar wel met 139 gemeentelijke monumenten. Niet alleen onze stichting ook het Cuypersgenootschap, de Erfgoedvereniging Heemschut en de Mr Frits Zeiler Stichting hebben al jaren aangedrongen iets te doen aan de ook door de gemeente geconstateerde achterstand op dit terrein. De weerstand bij gebouw-eigenaren tegen monumentenaanwijzingen en het daardoor ontstane gebrek aan ambtelijke capaciteit (dus politieke onwil) verklaren deze achterstand.

In 2022 heeft het college van B&W (net voor de gemeenteraads verkiezingen) besloten toch een begin te maken de achterstand in te lopen. Gekozen is dat niet te doen met gewone monumenten, maar met een afleiding, een ondersoort, het beeldbepalend gebouw. Het middel werd een pilotproject dat handvaten zoekt om beeldbepalend erfgoed te kunnen beschermen. Een beeldbepalende aanwijzing krijgt – is de verwachting – een beter onthaal van z´n eigenaar dan bij een monumentenaanwijzing. Beeldbepalend erfgoed bespaart de overheid vast veel werk.

De uitvoering van het pilot-project is opgedragen aan Mooi Noord-Holland, het provinciale erfgoed-, kennis- en adviesbureau. Dat is nog hetzelfde jaar van start gegaan, op twee plekken. In Egmond aan Zee, in het oude vissersdorp, en in Bergen in het Van Reenenpark. Het onderzoek is in 2023 afgerond.

Wat is het verschil tussen een gemeentelijk monument en een gemeentelijk beeldbepalend gebouw? De monumentenstatus vraagt om een externe en interne beschrijving en beoordeling. Bij een beeldbepalend gebouw beperkt de beschrijving zich tot wat je vanaf de straat of openbare weg ziet, meestal de voor- en soms zijkant en delen van het dak. Het gaat om karakteristieke zaken, niet alleen qua gebouw, maar soms ook om de bewoningsgeschiedenis. Mooi Noord-Holland heeft zich  voor dit project laten assisteren door plaatselijke krachten. Deze zouden goed op de hoogte zijn van namen en rugnummers.

Mooi Noord-Holland heeft aan de hand van 4 criteria alle vanaf de straat zichtbare gebouwen in de beide gebiedjes geïnventariseerd en gewaardeeerd. Die criteria zijn cultuurhistorische waarde, architectonische waarde, stedenbouwkundige waarde en ensemblewaarde, met onderwaarderingen van A (hoog) tot D (laag).

De uitkomsten

Voor Egmond aan Zee worden op deze wijze 44 adressen aangewezen, in het Van Reenenpark 24 als  beeldbepalend. Het verschil in aantal laat zich verklaren in de stedenbouwkundige setting. Het oude vissersdorp, gelegen in een smalle duinvalei, bestaat uit kleinere vaak aaneengesloten huizen langs een smal-bochtig stratenpatroon, terwijl het Van Reenenpark een villawijk uit het begin van de 20e eeuw is met ruime straten in een enigszins glooiend en erg groen landschap. Het Van Reenenpark lijkt ons overigens gemakkelijker en beter te omschrijven als een te beschermen dorpsgezicht, maar dat is een categorie die niet voorkomt in de gemeentelijke Erfgoedverordening.

 

Egmond aan Zee Bergstraat 31                        Egmond aan Zee Julianastraat 5

   

Bergen ´t huis Kagok Renbaanlaan 15S     Bergen Prinsessenlaan 36-38

Een belangrijk doel van de pilot-studie is een antwoord op de vraag hoe de gemeente beeldbepalend erfgoed in de andere dorpen en buurten van de gemeente kan aanwijzen. Heeft deze studie dat antwoord opgeleverd?

Wij denken slechts beperkt. Zoals de beide buurten gekozen zijn voor deze studie, zo zal waarschijnlijk te werk worden gegaan. Dat wil zeggen de gemeente kiest gebiedjes volgens de buurtindeling, nu eens hier, nu eens daar, omdat de hele gemeente of een dorp als Bergen gewoon te groot is, gegeven de beschikbare capaciteit. Het aantal beeldbepalende panden is vrij zeker veel groter dan het aantal echte monumenten. Dat klemt te meer daar de achterstand bij de aanwijzing van “gewone” monumenten er ook nog is.

(Wouter Hubers)

Functieverandering Oude Hof: rechter doet uitspraak

In 2010 is een belangrijk onderhoudsprogramma in het Oude Hof van start gegaan. De vijvers werden uitgebaggerd, de lanen en paden gefatsoeneerd, de bomen gecontroleerd, banken en prullenbakken geplaatst, de kattenbergen gestroomlijnd. Dat leidde ertoe dat de gebruikers van de gebouwen nieuwe kansen zagen voor een intensiever gebruik. Het gemeentebestuur besloot daarop in 2014 een nieuw bestemmingsplan voor het Landgoed te gaan maken. Met behulp van allerlei betrokkenen (omwonenden, erfgoedstichtingen, provincie, vogelwerkgroep, huurders en eigenaren) onder leiding van een externe ´voorzitter´ publiceerde de gemeente in november 2018 het Voorontwerp bestemmingsplan Landgoed ´t Oude Hof. Dit ingrijpende plan maakte een groot parkeerterrein mogelijk ter plaatste van de paardenbak van de Kennemer Ruiters. Deze paardenbak zou worden verplaatst naar het Westelijke Eiland. De toegang tot het Hof zou worden verplaatst naar de Kijklaan (de centrale middenas van het classicistische ontwerp van het Oude Hof), de Roodeweg zou wandelpad worden.

Ondertussen heeft Blooming het hoofdgebouw gerestaureerd en geschikt gemaakt voor dat betere gebruik. Echter, omdat de Raad van State in mei 2019 de PAS-regels inzake stikstofuitstoot verbood, is de gemeente gestopt met het nieuwe bestemmingsplan. Twee jaar later heeft Blooming een omgevingsvergunning aangevraagd om alsnog de zogenaamde functieverandering van het hoofdgebouw mogelijk te maken. Blooming wilde in het hoofdgebouw een publiek toegankelijk restaurant met buitenterras exploiteren. De gemeente heeft deze vergunning verleend (25 maart 2021). Onze Stichting heeft hiertegen bezwaar gemaakt, eerst bij de gemeente, daarna bij de Rechtbank Noord-Holland. Op 28 maart 2023 heeft de Rechtbank uitspraak gedaan op ons beroep.

De Rechtbank verklaart het beroep gegrond, vernietigt het bestreden besluit, draagt verweerder (de gemeente) op een nieuw besluit op het bezwaar te nemen met inachtneming van deze uitspraak en draagt verweerder op het betaalde griffierecht aan eiseres (SBBB) te vergoeden.

Wij hebben bezwaar gemaakt – niet omdat wij tegen de functie-uitbreiding zijn – maar omdat deze vergunning in strijd is met het vigerend bestemmingsplan en een ernstige aantasting is van de natuurwaarden van het gebied Natura-2000. Verder maakt de vergunning een parkeerfaciliteit mogelijk op het grasveld van het westelijke eiland zonder dat uitzicht is op een betere oplossing van het veel grotere parkeerprobleem op het Landgoed. Nu de bestuursrechter ons in het gelijk heeft gesteld vinden wij dat de gemeente onverwijld aan de gang moet met een echt nieuw bestemmingsplan, waarin recht gedaan wordt aan de historische betekenis van het Landgoed, aan de natuurwaarden en aan het nieuwe gebruik. Wij beseffen dat dit geen sinecure is. Maar we zien er wel kansen toe. Daar komen we binnenkort op terug.

30 maart 2023 (WH, HE)